Fronte á perda de autonomía
Por Ignacio Pascual
Camila Montecinos, agrónoma, integrante da organización Grain, a Asociación Nacional de Mujeres Rurales e Indígenas (Anamuri) e parte dos grupos de apoio da Coordinadora Latinoamericana de Organizaciones Campesinas (CLOC), estudou o TPP con dedicación e as súas viaxes por Latinoamérica reforzan a súa convicción da necesidade de cambios estruturais autónomos.
Aínda que este Tratado Integral e Progresista de Asociación Transpacífico, coñecido como TPP, consta de varios capítulos distintos, pódese identificar un obxectivo e mecanismos claros para a homoxeneización das leis. O TPP é unha “especie de constitución supranacional para os países que a asinan” di Montecinos, quen amais logra avivar os prexuízos dun tratado como este en Chile, un país tan dependente do mercado internacional.
Nunha pequena mesa cun par de cafés, cadernos e consultando o antigo documento oficial do TPP, un tratado que parecese saír da nada, e en efecto, descoñecido pola opinión pública ata que en 2013 Wikileaks filtrou o borrador dunha parte do documento, espertando o descontento e indignación mundial polo seu alcance sen precedentes.
Daquel tratado asinado en Chile o 8 de marzo do presente ano e dos 11 países asinantes- Australia, Brunei, Canadá, Chile, Xapón, Malaisia, México, Nova Zelandia, Perú, Singapura e Vietnam- chama a atención que Chile, tendo 26 acordos de libre comercio, subscriba un máis.
Camila Montecinos achega a cunca á súa boca e cun xesto entre o gusto do seu café e unha mirada entre a sorpresa e a vergoña, non se explica dita resolución, “será ignorancia, será hipocrisía… non sei se é cegueira. É algo moi raro, hai unha ignorancia moi grave e unha desidia moi grande”.
A análise de Montecinos céntrase na organización campesiña e como a afectaría o TPP. Os seus anos de viaxes, experiencias e coñecementos da realidade latinoamericana permítenlle ir máis aló, e logra ver no TPP a conxugación de varios factores como: a ditadura, a política internacional de Chile, a matriz económica e a soberanía alimentaria.
Aínda que o TPP viría modificar a realidade nacional en varios aspectos -dereitos laborais, dereitos de autor, en materia de xénero, medicamentos, saúde e pensións- Montecinos insiste en que “se non hai soberanía alimentaria, tarde ou cedo córtannos o osíxeno”, referíndose á chegada de capitais transnacionais que garante o TPP.
– Como podemos definir o TPP?
- Antes do TPP habería que dicir que os últimos tratados comerciais, partindo do ALCA (Área de libre Comercio das Américas), xa no son meros tratados comerciais, son tratados que van moito máis alá, son unha sorte de constitución supranacional para os países que a asinan. Hai moito tempo que deixaron de ser tratados comerciais.
Tradicionalmente un tratado comercial é un acordo que baixa os aranceis, pero resulta que Chile practicamente xa non ten que baixalos. Boa parte do comercio ten arancel cero, entón desde o punto de vista de Chile, non tería ningún sentido.
A partir dos tratados de libre comercio con EEUU, partindo do Tlcan (NAFTA, polas súas siglas en inglés), xa comezan a ter outras características, que son máis ben de tipo político. O seu obxectivo é adaptar as leis nacionais e mesmo os elementos internacionais a fin de outorgar o máximo de privilexios ao capital transnacional. Métense no ámbito político social.
Dentro desa nova onda de tratados, o TPP, mesmo é un paso máis nese sentido. Se ti miras todos os tratados de libre comercio, fóronse perfeccionando.
– En Chile, como viría afectar o TPP a nosa lexislación e o noso modo de vida?
- Hai muchas cousas que poden pasar co TPP.
Primera cousa: calquera lei, programa ou iniciativa que teña o goberno, ten que ser consultada internacionalmente e permitir ás empresas opinar sobre eses cambios, outorgar un período de seis meses e logo cando se tome a decisión lexislativa, o Estado debe tomar en conta as observacións internacionais e empresariais. E se non as toma en conta, o Estado debe dar unha explicación de tipo económica e non social. Iso está no TPP de forma explícita.
Segundo, os estados non poden diminuír as ganancias, non pode tomar ningunha medida que signifique expropiación, e a diminución das ganancias considérase expropiación.
Terceiro, o TPP esixe certeza xurídica, é dicir, calquera privilexio ou propiedade que teña un capital, debe telo para sempre. Se tes propiedade sobre a auga, é eterna; se tes propiedade sobre as AFP, é eterna. Non se permite unha reinterpretación que prexudique isto.
Cuarto, o TPP redefine a pirataría. O que fai é penalizar a copia dun material se ten impacto económico. Eu podo baixar unha película, véxoa na miña casa, non lla vendo a ninguén; pero se a empresa considera que esa acción significa un impacto comercial, pasa a ser penalizado.
Tamén existe unha redefinición de cales son os dereitos laborais. Soamente son dereitos laborais 5 cousas: a eliminación do traballo forzado, a abolición do traballo infantil en xeral, a eliminación das peores formas de traballo infantil, a eliminación da discriminación entre homes e mulleres e o deber de dispor de condicións aceptables de organización e xornada laboral.
Nesa definición non está o dereito a folga, vacacións, a xubilación, o dereito pre e post natal; non existen, son concesións laborais e por tanto pódense eliminar. Tamén din que hai dereito a sindicación, pero é o dereito a paralelismo sindical.
Entón cales serían os impactos no noso país?, Esquezámonos de expropiar as AFP, esquezámonos en cambiar o sistema de educación, esquezámonos de melloras laborais.
– Con todo o que comentas, entón, onde queda a soberanía dun país?
- Non hai, é unha renuncia profunda e ampla como a que non houbo nunca. Todos os tlc significaron un grao de renuncia de soberanía, pero o TPP é outro paso.
Hai que pensar en procesos de resistencia, sen lugar a dúbida hoxe é estratéxico defender e resistir a capacidade de producir alimento. O día que nos controlen a comida, non imos ter ningunha capacidade de elección.
Soberanía alimentaria e TPP
Montecinos argumenta que a única forma autónoma e soberana de poder resistir é cun cambio da matriz agrícola de Chile. Pasando dun sistema industrial de produción de alimentos a un sistema agroecolóxico campesiño, “Chile hoxe en día co seu sistema agrícola como está, non ten ningunha posibilidade de ser soberano alimentariamente porque temos o capital moi metido na propiedade da terra. Desde o punto de vista do campesiñado e indíxena, é necesario que fagan esforzos de soberanía alimentaria para manterse a si mesmas e para poder manter certas redes coa cidade. Pero insisto, hai que entender que a xente no campo está a resistir, non vivindo”.
– Como se enfrontou ao TPP, a nivel de sociedade civil, nos outros países do noso continente involucrados neste tratado: México e Perú?
- Está a pasar bastante pouco, mesmo menos que aquí. Dalgunha forma a xente en Chile moveuse e escoitou. En Perú hai menos mobilización e en México menos aínda. Neste momento México está mobilizado polo Tlcan, están a vivir unha situación moi problemática porque non é soamente enfrontar isto, senón que tamén a violencia do estado, e non houbo forza para enfrontar o TPP de forma organizada.
– Entre este tres países, en cal está máis presente a loita por defender a autonomía alimentaria e potenciar a forza campesiña?
- Eu diría que en México. México desde o punto de vista do campesiñado é un país excepcional porque ademais de que aínda ten unha poboación rural e campesiña moi importante, o campesiñado e os pobos orixinarios de México- grazas á revolución mexicana- aínda teñen unha visión da terra moi importante, a agricultura campesiña é sumamente importante.
No entanto, a agricultura campesiña foi terriblemente prexudicada polo tratado con EE.UU. Pero, doutra banda, en México lograron permanecer formas de organización campesiñas e indíxenas. As asembleas de comunidades seguen sendo importantes, teñen unha capacidade de defensa, resposta e resistencia colectiva que é moi forte.
– Aquí en Chile en que momento pódese identificar o proceso de enfraquecemento da organización campesiña?
- Durante a contrarreforma agraria. Hai que pensar que unha das razóns para dar O Golpe foi a reforma agraria e o golpe da ditadura contra o campesiñado foi brutal, non soamente sanguento, senón que foi feito con aleivosía. Houbo morte, represión, estafas e abandono. Ao sector reformado cortóuselle totalmente a asistencia técnica e o crédito, existindo cooperativas campesiñas ao momento do golpe que funcionaban moi ben e interviñéronas militarmente. O obxectivo explícito era desmontalas e desmantelalas.
Con todo, o peor despois da ditadura, foi a política estatal de continuar a contrarreforma. Ata o día de hoxe, podemos dicir, hai unha contrarreforma agraria, porque as políticas estatais son absolutamente anti campesiñas.
Mentres non haxa novamente unha reforma agraria, Chile non vai superar a pobreza e non só no campo, senón a nivel nacional. Sen un campesiñado en bo estado, vigoroso e que viva da terra, non hai ningunha posibilidade de superar a pobreza.
– E cal é o límite entre a asistencia estatal e a intervención, á sombra desta política “contrarreformista”?
- Son distintas cousas. Unha, tres cuartas partes dos agricultores e agricultoras chilenas son campesiñado que, de media, teñen menos de dúas hectáreas por familia… Quen pode vivir de dúas hectáreas?
Para que ti poidas esixirlle á xente do campo poder vivir, deben ter terra e non só para producir, tamén para vivir. Teñen que ter lugares onde ter as súas casas e onde ter un mínimo razoable, a xente tamén ten dereito a iso. Debe haber unha reforma agraria porque non lle podes pedir á xente que viva de dúas hectáreas, sobre todo considerando que cada vez a xente ten máis gastos.
A nosa realidade é que o 75% da terra en Chile perténcelle a menos de 1% dos propietarios, estamos coa terra máis concentrada que antes da reforma agraria (1967). Somos, xunto con Paraguai, o peor país coa distribución de terra en América latina e o mundo, así de mal estamos.
Demostrouse con estudos non soamente en Chile, senón tamén no mundo enteiro, que a agricultura campesiña é máis produtiva que a agricultura a gran escala . En Centro América, a produción campesiña é 3 veces máis produtiva que a produción a gran escala. En Europa tamén é maior a produción nun 30%. En África a agricultura campesiña é 2 veces máis produtiva que a gran propiedade.
Todo indica que a pequena propiedade ten esa capacidade para ser máis produtiva, porque hai maior dedicación, maior coñecemento, moito máis coidados e moita máis diversidade.
Unha opción é a agroecoloxía porque se demostrou que permite chegar a niveis altos de produción sen danar a terra. Ou sexa, permíteche protexer a terra, protexer a natureza pero tamén permíteche ter altos niveis de produtividade e o máis importante: permíteche producir alimentos de boa calidade sen endebedarte. Hoxe as débedas son un dos grandes problemas que ten o campesiñado.
Entón a mirada desde as organizacións é a redistribución da terra para unha produción campesiña de base agroecolóxica. E todo indica que morreriamos da risa en termos de produción de comida para o mundo, se o groso da terra volve a mans campesiñas.
A agroecologxa ademais ten un plus extremadamente importante e é que todos os estudos que fixemos demostran que sería un factor central non soamente para parar o cambio climático, senón que para revertelo, porque a agricultura agroecolóxica permíteche capturar moito carbono, aumentar a cuberta vexetal e baixar as emisións de gases.
Pola contra o sistema alimentario agroindustrial, e todo o que significa, é dicir os envases, transporte, lixo, etc. O feito que estamos a comer mango, que estamos a comer tomates todo o ano, etc., ese sistema no seu conxunto produce entre o 50 e o 75% de todos os gases de efecto invernadoiro.
O lixo hoxe produce entre un 4 e 5 % dos gases de efecto invernadoiro, o empaquetado tamén se achega ao 4%. Entón, se cambias este sistema por un onde non tes que utilizar fertilizantes, onde gastas moito menos en petróleo. Pero ademais reincorporas carbono ao chan, traballas con mercados de circuíto curto, onde a exportación é unha cousa excepcional e necesaria; logras reducir e absorber os gases de efecto invernadoiro.
E non debemos esquecer que aquí temos un problema grande e grave que é o capitalismo. Se non empezamos a ver o capitalismo como a fonte do problema, imos estar tomando sopa co dedo, vainos a render pouco.
– Como se relaciona entón o TPP coa soberanía dun país? Cales son os elementos do TPP que veñen frear estes procesos e que ferramentas legais posúe?
- Vén con varias cousas. O que fai o TPP é dicirlle ao capital “poden entrar onde queiran e como queiran”. Ábrese a economía, non hai ningún elemento da economía chilena que quede fóra, incluso as empresas estatais, por forza, van ter que abrirse dunha ou outra maneira.
Entón o capital vai investir onde é máis rendible, se a agricultura é rendible, vai investir aí, pero se a agricultura non é rendible, non van pór diñeiro aí.
E hai que lembrar que o TPP acaba con moitas das regulacións que ten para os chamados “capitais golondrina”, eses capitais que entran, fan investimentos e saen. Hoxe Chile ten regulacións que non permiten facer iso, co TPP esas regulacións pérdense, a entrada e saída de capital vaise a liberar bastante máis.
Entón, o que vai pasar desde o punto de vista do investimento do capital na agricultura non o sabemos. O que si sabemos é que non imos estar suxeitos ás necesidades nacionais, senón ás necesidades do capital.
– Por que entón se retira EE.UU se este tratado dá garantías aínda máis grandes aos grandes capitais?
- Donald Trump se retira non porque non crea no libre comercio, o que está a facer é pedir aínda máis do que o TPP dálle, e é o mesmo que está a facer co Tlcan.
Mesmo xa hai unha serie de estudos e escritos académicos que especulan que a próxima onda de tratados deste tipo, nin sequera van ser recíprocos. Xa os grandes países están a pedir elementos non recíprocos, porque din que xa co feito de investir nos países, está a facerse un favor á súa economía. Por tanto eses países teñen que darlles máis. Non me sorprendería que con EE.UU nunha situación futura, viñese un tratado non recíproco.
TPP en Chile e o freo institucional
É un feito que o TPP asinarase en Chile esta semana e fronte a esta situación os pasos a seguir institucionalmente son, tras a firma, a ratificación do Congreso e logo a entrada en vixencia.
O período que posúe un tratado de libre comercio para poder ser ratificado tras a súa firma é de dous anos, é dicir que o goberno entrante ten dous anos para tramitar a ratificación do TPP no Congreso.
Para o caso específico do TPP, este acordo entrará en vixencia cando seis do once países asinantes ratifíqueno, aplicándose aos devanditos países e incorporando logo a quen ratifique posteriormente e se sume ao tratado.
Para Montecinos é posible frear a ratificación deste tratado no Congreso debido á profunda renuncia da soberanía que representa “calquera persoa común e corrente cando escoite sobre este tratado vaise indignar e ese é para o min o principal factor. É un tratado moi daniño para todos os aspectos da nosa vida. Soamente podes pensar que o TPP é bo se tes un interese aí ou es moi ignorante”.
Así mesmo, Montecinos ve neste tipo de mecanismos de aprobación con nula participación cidadá, unha construción non casual, “os gobernos buscan que nós non saibamos, que sexamos ignorantes e esa ignorancia non é casualidade. Que sexamos un pobo non mobilizado é a causa dunha ignorancia construída. Para aprobar os tlc hoxe necesítase que sexamos un pobo ignorante, o segredo é unha ferramenta para manternos na ignorancia. Por iso é que o TPP asínase en segredo”, agrega.
Tras unha última pregunta, queda unha sensación de abandono e de incredulidade fronte a un estado que parecera esmerarse máis por estar á altura de estándares internacionais, sen medir as consecuencias que poida ter para o pobo chileno.
– Hoxe o TPP pode ser freado pola presión social se esta institucionalízase?
- Para poder pensar iso dependemos do Tribunal Constitucional (TC) e o TC é unha vergoña. A única posibilidade, se o TPP se ratifica, é recorrer ao Tribunal Constitucional e non vai pasar. Sería un soño iluso.
Fonte: Rebelión