Por George Monbiot
13 de xuño de 2018
Equivócase en case todo. Pero o fin de semana pasado Donald Trump fixo algo ben. Para horror dos outros líderes do mundo rico, defendeu a democracia contra os seus detractores. Seica, como era de esperar, foi condenado universalmente por iso.
O seu crime foi insistir en que o Tratado de Libre Comercio de América do Norte (Nafta, segundo a sigla en inglés)) debería ter unha cláusula de extinción. Noutras palabras, non debería ter unha validez indefinida, senón que debería expirar ao cabo de cinco anos, o que permitiría aos seus membros renegociala ou abandonala. Aos clamores escandalosos dos medios de comunicación do mundo, a súa insistencia torpedeou os esforzos para actualizar o tratado.
En “Os Dereitos do Home”, publicado en 1791, Thomas Paine argumentou que: “Cada época e xeración debe ser tan libre de actuar por si mesma, en todos os casos, como as épocas e xeracións que a precederon. A vaidade e presunción de gobernar máis aló da tumba é a máis ridícula e insolente de todas as tiranías”. Isto é amplamente aceptado – en teoría se non na práctica – como un principio democrático básico.
Mesmo se os pobos de EE.UU., Canadá e México consentisen explicitamente o Nafta en 1994, a idea de que unha decisión tomada entón debería obrigar para sempre a todos en América do Norte é repulsiva. Tamén o é a noción, defendida polos gobernos de Canadá e México, de que calquera versión lixeiramente modificada do tratado acordado agora debería ser vinculante para todos os gobernos futuros.
Pero as xentes de América do Norte non deron o seu consentimento explícito ao Nafta. Nunca se lles pediu que votasen sobre o tratado, e o apoio bipartidista asegurou que houbese pouca marxe para a disidencia. A enorme resistencia popular nas tres nacións foi ignorada ou desacreditada. O acordo fixouse entre as elites políticas e comerciais, e concedéuselle a inmortalidade.
Ao tratar de actualizar o acordo, os gobernos do tres países trataron con franqueza de frustrar a vontade do pobo. A súa intención declarada era terminar o traballo antes das eleccións presidenciais de México en xullo. O candidato principal, Andrés López Obrador, expresou a súa hostilidade ao Nafta, polo que tivo que facerse antes de que o pobo emitise o seu voto. Poderían preguntarse por que tantos perderon a fe na democracia.
O Nafta é unha ilustración perfecta de por que todos os tratados comerciais deben conter unha cláusula de extinción. As disposicións que tiñan sentido para os negociadores a principios da década de 1990 non teñen sentido para ninguén hoxe en día, excepto para as compañías de combustibles fósiles e os avogados avariciosos. O exemplo máis obvio é a forma en que se interpretaron as súas normas para a solución de controversias entre investidores e Estados. Estas cláusulas (capítulo 11 do tratado) debían evitar que os Estados expropiasen inxustamente os activos das empresas estranxeiras. Pero xeraron unha nova industria, na que os avogados agresivos descobren medios cada vez máis lucrativos para prevalecer sobre a democracia.
As cláusulas contemplan comisións de avogados corporativos que, reunidos a porta pechada, convértense na suprema autoridade, por encima dos tribunais e parlamentos dos seus estados membros. Unha investigación de BuzzFeed revelou que se utilizaron para paralizar casos penais, anular os delitos nos que incorreran os estafadores convictos, permitir que as compañías saíran coa súa esnaquizando bosques tropicais e envelenando aldeas e, ao colocar ás empresas estranxeiras por encima da lei, intimidar aos gobernos para que abandonasen as garantías públicas.
Baixo o Nafta, estas disposicións volvéronse, metafórica e literalmente, tóxicas. Cando Canadá tentou prohibir un aditivo para combustible chamado MMT como neurotoxina potencialmente perigosa, o fabricante estadounidense usou as cláusulas do Nafta para demandar ao goberno. Canadá viuse obrigado a levantar a prohibición e a conceder á empresa unha indemnización de 13 millóns de dólares (10 millóns de libras esterlinas). Despois de que as autoridades mexicanas denegasen a unha empresa estadounidense o permiso para construír unha instalación de residuos perigosos, a empresa estableceu unha demanda ante unha comisión do Nafta e obtivo unha indemnización de 16,7 millóns de dólares. Outra empresa estadounidense, Lone Pine Resources, demandou a Canadá por 119 millóns de dólares porque o goberno de Quebec prohibiu a perforación (fracking) baixo o río St. Lawrence.
Cando o Departamento de Xustiza de EE.UU. deuse conta das implicacións destas regras na década de 1990, saltou a alarma: un funcionario escribiu que “podería socavar gravemente o noso sistema de xustiza” e conceder ás empresas estranxeiras “máis dereitos dos que teñen os estadounidenses”. Outro sinalou: “Ninguén pensou nisto cando se aprobou a lei de implementación do Nafta”.
Tampouco pensaron na degradación do clima. O Nafta obriga a Canadá non só a exportar a maior parte do seu petróleo e a metade do seu gas natural a EE.UU., senón tamén a garantir que a proporción destes combustibles producidos a partir de areas alquitranadas e fracturas non cambie. Como resultado, o goberno canadense non pode adherirse nin aos seus compromisos en virtude do Acordo de París sobre o cambio climático nin aos seus compromisos en virtude do Nafta. Mentres que os compromisos de París son voluntarios, os do Nafta son obrigatorios.
Eses desastres foron previstos polos negociadores?. Se fora así, o acordo comercial foi un complot contra a xente. Se non, como as evidencias suxiren claramente, os seus resultados imprevistos son un poderoso argumento a favor dunha cláusula de extinción. A renegociación que Estados Unidos quería era tamén unha fórmula catastrófica, que os gobernos futuros poderían desexar reverter. Pero parece difícil, mesmo imposible, sen a ameaza de abandonalo.
Quen defenden a inmortalidade dos acordos comerciais sosteñen que proporciona seguridade ás empresas. É certo que existe un conflito entre a confianza empresarial e a liberdade democrática. Este conflito resólvese repetidamente a favor das empresas. Que o único defensor da soberanía popular neste caso sexa un demagogo odioso ilustra a corrupción da democracia liberal do século XXI.
Houbo moito xúbilo pola foto de Trump sendo arengado polos outros líderes do G7. Pero cando o vin, pensei: “Os puntos de sutura deseñados por xente como vós producen xente como el.”. As intrigas de elites remotas en foros como o G7, o FMI e o Banco Central Europeo, e a negociación opaca de tratados impopulares, destrúen tanto a confianza como a negociación democrática, alimentando a frustración que explotan os demagogos.
Trump fixo ben en reforzar a Asociación Transpacífica. Ten razón ao esixir unha cláusula de extinción do Nafta. Cando este home astuto, oco e egoísta ofrece unha mellor aproximación ao campión do pobo que calquera outro líder, sabes que a democracia ten problemas.
Fonte: bilaterals.org