Gonzalo Fernández Ortiz de Zárate
O presente artigo analiza os posibles impactos da firma do CETA e do TTIP sobre a agricultura e a alimentación en Europa. Neste sentido, destacan os perniciosos efectos que a apertura a un modelo norteamericano baseado en grandes extensións para o agronegocio e nunha menor protección puidesen ter sobre as economías campesiñas e, en última instancia, sobre a poboación europea no seu conxunto.
Debido a iso, faise un chamado á loita contra a aprobación e implementación destes acordos, seguindo o ronsel que o movemento campesiño europeo vén desenvolvendo, xunto a outros actores sociais, para ese efecto.
Que son os acordos de comercio e investimento?
Os acordos de comercio e investimento non son un fenómeno novo. Con todo, vivimos na actualidade unha ofensiva sen parangón en favor da aprobación de tratados de carácter rexional e global (CETA, TTIP, TISA, TPP [1]). Estes pretenden avanzar na creación dun mercado mundial sen trabas arancelarias e non arancelarias (con especial énfase nos países do Norte Global) no que as grandes empresas, fronte ás perspectivas de débil crecemento económico previstas polo menos ata 2060 [2], poidan seguir mantendo a súa frenética lóxica de acumulación. Para iso necesitan transformar o marco político e xurídico vixente, situando de maneira definitiva a seguridade nos investimentos e a apertura comercial como valores hexemónicos. Iso permitiría ás transnacionais actuar con total impunidade nos novos mercados, converténdose en suxeito protagonista do statu quo e situándose por encima dos dereitos de persoas e pobos, mesmo dos mínimos democráticos aínda hoxe vixentes. Trátase en definitiva de trasladar ao ámbito global o tipo de relación colonial que devanditos acordos viñeron impoñendo durante décadas aos países empobrecidos do Sur global.
Para avanzar neste obxectivo, os tratados que se están negociando adoitan ter unha identidade similar, que fundamentalmente se concreta en tres propostas complementarias:
Converxencia reguladora: imponse a converxencia ou harmonización da lexislación entre os bloques rexionais e países asinantes como vía para a aseguranza xurídica dos investimentos e do comercio, a través de novas estruturas de negociación creadas para ese efecto, que se afastan do control da cidadanía en espazos multilaterais baixo un manto de gran opacidade. Dita converxencia, enmarcada nun contexto de crise económica, procura de atracción de investimentos e forte presión de lobby exercida polas grandes corporacións, tende en todo caso á baixa en protección social, ambiental e laboral, así como á privatización de sectores e empresas públicas.
Tribunais de arbitraxe: a hexemonía corporativa trasládase do político ao xurídico a través do vínculo ineludible dos países asinantes cos tribunais de arbitraxe. Estes, alleos ao sistema xudicial ordinario, toman decisións sobre as controversias entre Estados e empresas transnacionais, tomando o pactado nos acordos como norma superior e incuestionable. Desta maneira imponse unha lex mercatoria forte, coercitiva e esixible, apoiada nestes tribunais e á que as corporacións teñen acceso (non así as institucións públicas), que se impón ao marco internacional de dereitos humanos. Conságrase por tanto a primacía do interese privado fronte ao xeneral, e posibilítase a acción legal de toda empresa que vexa lesionados os seus beneficios presentes ou futuros por mor de calquera iniciativa institucional, amputando así as capacidades políticas das entidades públicas.
Redución arancelaria: aínda que o peso da redución das trabas non arancelarias adoita ser máis relevante, tamén hai nestes acordos un compoñente de rebaixa arancelaria como vía complementaria para favorecer o comercio internacional. Esta medida puidese ter un notable impacto sobre sectores relativamente protexidos (como o caso da agricultura), favorecendo a lóxica competitiva e modelos coherentes coa mesma, fronte a calquera outro tipo de consideración social.
En definitiva, a nova onda de acordos persegue ampliar e asegurar os mercados capitalistas para as empresas transnacionais mediante unha redución arancelaria e, sobre todo, a través de transformar o marco político xurídico vixente mediante fortes rebaixas en protección social, a amputación das capacidades institucionais, e de conformación dunha arquitectura da impunidade corporativa.
Que impactos terían sobre a agricultura campesiña europea?
A agricultura non é un capítulo de especial relevancia macroeconómica nos dous principais tratados que afectan a Europa (TTIP e CETA). Neste sentido, por exemplo, as exportacións agropecuarias entre EEUU e a UE non supoñen máis dun 5% do total. Con todo, non deixa de ser un dos sectores máis estratéxicos e que maiores controversias xerou, dado que aborda aspectos tan importantes como a cultura, os bens comúns, o modelo ecolóxico, a alimentación, o consumo, a saúde, o cambio climático, etc. É por tanto unha cuestión de especial significado político.
Partindo desta premisa, foron múltiples os estudos que tratan de prever os posibles impactos de ambos os acordos. Neste sentido, e recoñecendo que todos eles sostéñense sobre hipóteses non contrastadas ao non coñecerse o contido concreto dos textos, si que parecen coincidir nalgúns aspectos. Así, algúns informes de perfil macroeconómico encargados por institucións europeas [3] auguran ínfimos aumentos na produción agropecuaria tanto en Norteamérica como en Europa; unha redución na achega da agricultura ao PIB a ambos os dous lados do Atlántico; un descenso dos prezos; e un aumento do comercio global, que beneficiaría en maior medida ás produtoras e aos produtores norteamericanos. Con todo, estas ganancias derivadas dun maior intercambio comercial non estarían equitativamente distribuídas, senón que se concentrarían en certas categorías de especial proxección. Desta maneira, as maiores ganancias poderían materializarse en Europa nos sectores que actualmente copan as exportacións (sobre todo viños e queixos). Á súa vez, os sectores norteamericanos máis beneficiados serían os agroindustrializados e baseados en grandes explotacións (vacún, porco, lácteos, etc.), se se rebaixasen os estándares de protección europeos. En todo caso, parece que a agricultura perdería peso específico, e que os beneficios se concentrarían en poucos sectores e países, sempre dependendo do texto final en canto a rebaixas arancelarias e non arancelarias.
Pero ademais, outros estudos [4] que transcenden o macroeconómico apuntan a unha serie de funestas consecuencias para a agricultura e a alimentación en Europa, froito da combinación da converxencia reguladora á baixa, os tribunais de arbitraxe e a apertura comercial mediante redución de aranceis e ampliación de cotas.
Desactivar o principio de precaución: Europa mantén aínda un sistema de protección máis esixente, que cobre todas e cada unha das fases da cadea de produción, non como en EEUU e Canadá, onde unicamente analízase o produto final. Ademais, é o fabricante quen debe garantir a salubridade e seguridade do seu produto con antelación, polo que, se este non ofrece garantías, evítase a súa comercialización aplicando o principio de precaución ata que as obteña. Se este principio forte flexibilizásese froito da converxencia reguladora, faría saltar polo aire o sistema europeo de protección da saúde e de control do proceso produtivo.
Rebaixar a protección sobre o benestar animal, as sustancias perigosas e a saúde: na mesma lóxica, non só o sistema senón tamén sectores específicos de protección estarían en risco pola presión das grandes corporacións norteamericanas, que prefiren códigos voluntarios de conduta a estruturas e normas obrigatorias. Está a incidirse así especialmente en reducir a protección en alimentos transxénicos, a normativa de seguridade sobre pesticidas e as prohibicións relativas a hormonas, antibióticos e lavados de patóxenos na produción de carne.
Poñer fin á maioría das denominacións de orixe: existen diferentes concepcións sobre as Denominacións de Orixe Protexidas (DOP) a ambos os dous lados do Atlántico. Mentres que en Europa trátase de produtos dunha orixe xeográfica determinada, en EEUU enténdense como un subgrupo do sistema de marcas rexistradas. Se esta disputa entre territorio e marca non aposta polo xeográfico, a gran maioría de DOP europeas non serían recoñecidas nos acordos e os seus produtos perderían especificidade, con graves consecuencias sobre a produción local e pequena.
Destruír as economías campesiñas: todo o sinalado ata agora, mesmo a pesar do rumbo a favor do agronegocio da Política Agraria Común (PAC), mostra un modelo de produción europeo diferente ao de EEUU e Canadá, que se traslada tamén ao tamaño das granxas, 13 veces máis grandes en Estados Unidos (10,6 hectáreas en Europa). Neste sentido, parece bastante probable que nun contexto de apertura, desregulamento e caída de prezos, o modelo de grandes leiras baseado nun modelo agroexportador que utiliza agrotóxicos sería máis competitivo que a agricultura familiar. Isto impulsaría a concentración na produción fortalecendo un proceso como o que Canadá sufriu cando asinou o acordo con México e Estados Unidos (TLCAN), onde se perderon máis de 160.000 explotacións familiares entre 1970 e 2011.
Amputar as capacidades públicas en defensa da soberanía alimentaria: as institucións estatais e territoriais que en función dun mandato popular quixesen impulsar a soberanía alimentaria exercitando o dereito para decidir na alimentación, apoiando á produción local e ao modelo agroecolóxico, puidesen ser levados ante os tribunais de arbitraxe. Así, se entendese que algunha norma ou política pública lesionase os intereses corporativos en función dos contidos do CETA e/ou TTIP, calquera empresa puidese emprender accións contra as devanditas propostas lexítimas, xa que hoxe en día a lex mercatoria é a norma suprema do ordenamento internacional.
En definitiva, o TTIP e o CETA supoñen, a pesar das súas sucesivas formulacións que non alteran o substantivo dos mesmos, un ataque directo contra as economías campesiñas e os modelos locais e agroecolóxicos de produción, amputando incluso as capacidades institucionais de expor alternativas neste sentido. Ademais, poderían ter fortes implicacións na destrución do sistema de protección europeo, afectando á saúde do conxunto da cidadanía.
Por tanto, é fundamental poñer en valor o papel que o movemento campesiño europeo está a desenvolver no rexeitamento ao TTIP e ao CETA, en articulación con outros axentes sociais e institucionais. Xogámonos moito todos e todas (non só o campesiñado), e é preciso manter a presión para evitar a súa firma tanto a nivel rexional como en cada Estado membro. Pola democracia, polo campesiñado e pola vida, NON ao TTIP, NON ao CETA.
Gonzalo Fernández Ortiz de Zárate é coordinador de Paz con Dignidade- Euskadi e investigador do Observatorio de Multinacionais en América Latina (OMAL).
Artigo publicado no nº 72 de Revístaa Pobos – Información e Debate, primeiro trimestre de 2017.
Ver en liña : Pobos, nº 72, xaneiro de 2017.
Notas
[1] Respectivamente, e polas súas siglas en inglés: Partenariado Transatlántico de Comercio e Investimento (referido a Europa e Estados Unidos); Acordo de Comercio entre Canadá e Europa; Acordo de Comercio en Servizos (de carácter global); Tratado Trans-Pacífico.
[2] A OCDE augura unha tendencia de crecemento económico débil polo menos ata o 2060 -ao redor dun 3,6% anual no período 2014-2030, que se reduce a un 2,7% para 2030-2060, nun marco ademais de maiores desigualdades de ingreso-, segundo o informe “Policy challenges for the next 50 years”, OECC Economic Policy Papers, nº 9.
[3] Bureau, J.-C., et ao. (2014). Risks and opportunities for the EU agri-food sector in a possible EU-US trade agreement. Brussels: European Parliament Policy Department B: Structural and Cohesion Studies; Fontaigne, L. et ao. (2013). Transatlantic Trade: Whither partnership, which economic consequences CEPII Policy Brief; Francois, J. et ao. (2013). Reducing Transatlantic Barriers to Trade and Investment: an economic assessment. London: Centre for Economic Policy Research.
[4] Amigos da Terra (2016): TTIP, sementando perdas para o sector agrario; (2016b), TTIP, Sementando perdas II, o impacto do TTIP sobre a agricultura e gandería españolas; OBV Vía Campesiña Austria (2016), Seguridade alimentaria, agricultura e converxencia reguladora no CETA.
Fonte: http://omal.info