O TTIP, un debate impostergable

Adoración Guamán

«Nestes momentos é imposible falar das relacións exteriores da UE sen referirse ao TTIP». Así comezaba a conferencia de apertura dun seminario sobre a política comercial da UE, celebrado no Colexio de Bruxas e non é unha afirmación esaxerada. Aínda que na realidade española o TTIP non alcanzase aínda o debate público de maneira ampla, a firma deste tratado pode ter repercusións sobre o conxunto do dereito da UE e dos Estados membros.

 Tratados de Nova Xeración

Afastado dos grandes temas da política nacional, a negociación do TTIP que avanza de maneira cada vez máis acelerada, comezou oficialmente o 17 de xullo de 2013. A súa finalidade primordial é, polo menos sobre o papel, conseguir maximizar o comercio e o investimento entre a UE e Estados Unidos. Para iso, o documento enmarca os contidos do tratado en tres grandes alicerces: o acceso ao mercado, a cooperación reguladora e o establecemento de normas comúns de obrigado cumprimento entre ambas as partes, incluíndo a protección aos investidores estranxeiros e un mecanismo de solución de controversias investidor-Estado. Este amplo contido xustificou que o TTIP, do mesmo xeito que o CETA (EU-Canadá Comprehensive Economic and Trade Agreement), sexa bautizado como un «tratado de nova xeración» dado que estes tratados exceden a finalidade típica dos acordos de comercio e investimento para enfocarse nun obxectivo maior, como é o control ou a incidencia nos procesos de formación das normas a ambos os dous lados do Atlántico.

É moi importante remarcar que o 26 de setembro de 2014 terminaron as negociacións do CETA e que a súa firma oficial está xa prevista para o mes de outubro deste ano. Ambos os tratados, CETA e TTIP, teñen unha forma similar e uns obxectivos comúns, con distinto ámbito xeográfico, o que nos permite mediante a lectura do primeiro, coñecer unha boa parte do contido do segundo, que segue manténdose en condicións de semiopacidade e que está en plena negociación. .

Desde o principio das negociacións, a Comisión Europea deixaba clara a súa liña discursiva, que parte da afirmación de que a política comercial é a principal forza estabilizadora no momento de crise e que para potencialo deben realizarse tratados bilaterais con países en todos os continentes, en particular con EE. UU. Nesta liña, a Comisión empeñouse en promover o acordo afirmando os beneficios económicos que da súa firma poderían derivarse coa publicación dunha serie de estudos onde se resaltan as consecuencias positivas para o crecemento económico e para o emprego, que foron moi criticados. O informe financiado pola Comisión e elaborado polo Centre for Economic Policy Research (CEPR) afirma que: a liberalización do comercio e o impulso do investimento estranxeiro van supoñer un crecemento da economía da Unión Europea de aproximadamente 120 billóns de euros (un 0,5% do seu PIB); que os salarios para os traballadores, cualificados e non cualificados, tenderían a aumentar un 5% e que o número de postos de traballo dependente do comercio podería aumentarse na UE en «varios millóns»[1]. Pola súa banda, o estudo financiado pola Cámara de Comercio, a CEOE e o Instituto de Estudos Económicos[2] para o caso español chega a afirmar que «o efecto acumulado durante os cinco primeiros anos tras a toma do acordo supoñería un incremento total do PIB de 36 743,3 millóns de euros e unha creación de 334 836 novos empregos, como froito exclusivo do acordo». De entre as abundantes críticas realizadas destacan as que indican que nos estudos mencionados, nin se mencionan as posibles consecuencias negativas da desviación de comercio ou a deslocalización de empresas sobre o emprego, nin se ten en conta o impacto no emprego desde a vertente cualitativa. Ademais, outras investigacións obtiveron resultados opostos, neste sentido destaca o estudo o elaborado por Capaldo[3] que prognostica unha caída das rendas do traballo (na que Francia sería a máis afectada)[4]; unha perda neta de emprego de aproximadamente 600 000 postos de traballo na UE, cunha maior afectación nos países do norte de Europa, seguidos de Alemaña e de Francia, e unha transferencia de renda desde o traballo ao capital.

Pero, máis aló destas posibles e moi debatidas repercusións económicas: cales poden ser os efectos directos da aprobación destes tratados, CETA e TTIP sobre o día a día? A pregunta non é fácil pero podemos apuntar aquí os puntos de fricción máis importantes. Para iso imos utilizar a habitual división do contido destes tratados en tres grandes alicerces, sinalando unha ou dúas consecuencias que de cada un deles poden derivarse.

Primeiro alicerce: comercio de bens

O primeiro alicerce ten o obxectivo tradicional de todo tratado de libre comercio, é dicir, facilitar o comercio de bens entre as partes e equiparar os niveis de liberdade que teñen as empresas para prestar os servizos no territorio das dúas partes aos niveis máximos de liberalización que existen noutros acordos de libre comercio. Os principais beneficios derivados deste alicerce serían, segundo a Comisión, fundamentalmente dúas: o impulso do comercio das pequenas e medianas empresas con Estados Unidos e o acceso das mesmas ao mercado de contratación pública deste país. Ambas as cuestións foron moi criticadas. En primeiro lugar porque só 70 000 das pemes españolas, de entre os 3 178 408 de pemes existentes, exportan actualmente a EE. UU. A posibilidade de aumentar este número de empresas exportadoras pola redución de aranceis, tendo en conta que o 95,9% do total de empresas españolas son micropemes, segue sendo unha cuestión debatida e sumamente cuestionada. En segundo lugar, a Comisión prometeu a apertura do mercado de contratación pública estadounidense ás empresas españolas, e europeas, pero isto tampouco é un tema pacífico e o resultado da Rolda 12 deixa claro que non houbo avances respecto da postura conservadora de EE. UU., remiso a abrir o seu mercado. De feito, esta cuestión está a ser un dos graves desacordos, debido á vontade da UE de tentar forzar aos EE. UU. a desmantelar as cláusulas «Buy American», especialmente no mercado do transporte e permitir un maior acceso aos mercados dos Estados federados. Pola súa banda, Estados Unidos mantén que xa existe unha apertura suficiente e realizaron unha oferta moi conservadora con respecto a esta cuestión.

Por riba, non pode esquecerse que a libre circulación de servizos leva cada vez máis a miúdo o traslado de traballadores para a prestación dos mesmos. Unha vez liberalizado un servizo prestado desta maneira, un Estado non pode utilizar a súa normativa interna sobre entrada ou estancia temporal de traballadores para menoscabar os compromisos asumidos no acordo de libre comercio, como o acceso ao mercado ou o trato nacional. Todo iso pode implicar a aplicación das normas laborais do país de orixe, por exemplo de Estados Unidos, a traballadores que estean a prestar os seus servizos laborais en España, co consecuente impacto sobre o noso sistema de relacións laborais, xa de por si considerablemente «americanizado».

Segundo alicerce: cooperación reguladora

Hai unanimidade entre os comentarios, tanto académicos como políticos e activistas, respecto do TTIP e do CETA ao sinalar que o principal elemento de distinción entre este acordo e outros tratados comerciais anteriores, incluídos os realizados no ámbito da OMC, é a inclusión con carácter obrigatorio dunha serie de mecanismos de cooperación reguladora. Afírmase, neste sentido, que un 80% das ganancias, que supostamente implicará o acordo resultarán tanto da liberalización do comercio de servizos e da contratación pública como (fundamentalmente) da redución dos custos impostos pola burocracia e as regulacións. As críticas polas repercusións que a vontade de aproximar lexislacións pode ter son moi abundantes e tocan diversos planos. Un dos máis controvertidos é a cuestión das denominacións de orixe. A UE mantén, e así publicita nos seus documentos, que o TTIP vai conseguir unha ampliación da lista de denominacións de orixe protexidas. O certo é que non houbo, segundo os resultados da Rolda 12, ningún avance na materia, derivándose á seguinte negociación a discusión do tema. Con todo, é ben sabido que a normativa estadounidense, con algunhas excepcións, protexe as denominacións baixo a lexislación relativa ás marcas, pero non de maneira específica, porque o seu obxectivo non é protexer unha determinada produción, senón evitar a confusión do consumidor. Así, a normativa estadounidense, a diferenza da europea, non permite a protección das denominacións de orixe e, de feito, Estados Unidos foi un dos opoñentes máis serios fronte ás pretensións do establecemento da protección das denominacións de orixe a nivel internacional. Nada fai esperar que esta postura cambie, cando, por exemplo, no Tratado Transpacífico asinado por doce países, entre eles EE. UU., o 4 de febreiro en Nova Zelandia, prohíbese a protección das denominacións de orixe. Non cabe dúbida de que se trata dunha das cuestións que máis deben preocupar aos produtores europeos e en particular aos de zonas como Francia ou España.

O outro dos puntos controvertidos é a vontade de aproximar lexislacións laborais utilizando para iso como referente os convenios da Organización Internacional do Traballo, cando nin Canadá nin Estados Unidos achéganse ao nivel de ratificacións e de protección destes dereitos, que se mantén ás topadas en países europeos como os anteriormente mencionados. De feito, Canadá non ratificou dous dos oito convenios fundamentais (o dereito de sindicación e de negociación colectiva e o 138, sobre a idade mínima de admisión ao emprego) mentres que EE. UU. só ratificou dous dos oito convenios e 13 do resto, á vez que España ratificou 55. Calquera intento de homoxeneización con estas bases non pode ir senón en sentido contrario á protección dos dereitos das traballadoras.

Terceiro alicerce: protección do investimento

Quédannos por tratar os posibles efectos do terceiro alicerce, cuxo obxectivo é o establecemento de regras de obrigado cumprimento para ambas as partes sobre materias concretas, entre as que destaca a protección do investimento e os mecanismos de solución de controversias investidor-Estado. As protestas polas consecuencias que podería provocar un mecanismo de arbitraxe (o coñecido como ISDS) conseguiron un cambio táctico de posición da Comisión Europea, que propuxo unha modificación do mecanismo de resolución de controversias que pasa a chamarse ICS (Investment Court System). A pesar do cambio, a denominación e a introdución dunha dobre instancia, o ICS segue orientándose ao establecemento dunha vía paralela e privilexiada para que os investidores estranxeiros protexan os seus investimentos, eludindo a normativa estatal e os tribunais nacionais. As consecuencias potenciais seguirán sendo, por tanto, as que xa veñen derivando da aplicación dos 2278 tratados bilaterais de investimento vixentes que permiten ás empresas investidoras demandar aos Estados cando vexan minguado ou ameazado o seu beneficio. Isto tivo unha repercusión directa sobre actuacións político-normativas de control do fracking, as moratorias nucleares, a protección ambiental, sanitaria, etc., cun último e soado caso en Galicia respecto da mina Corcoesto e a empresa canadense Edgewater.

En base a todo o dito anteriormente é evidente que o debate acerca de se o TTIP debe aprobarse ou non é imprescindible. Ata o momento estivo ausente da area política como o estivo da electoral, pero probablemente, chegado o momento acabe converténdose, acertadamente, nunha desas liñas vermellas necesarias.

Adoración Guamán

Adoración é profesora titular de dereito do traballo da Universitat de València, forma parte do Consello Científico de ATTAC España e é autora de TTIP, o asalto das multinacionais á democracia (Akal, 2015).

 

---

[4] Neste país poderíanse perder unha media de 5500 € por traballador, nos países do norte de Europa 4800 € por traballador, no Reino Unido 4200 € por traballador e en Alemaña 3400 € por traballador.

Fonte: http://eltopo.org