10-maio-2018
Gorka Martija yMarije Etxebarria (Pueblos, nº 76, primeiro trimestre de 2018)
Unha simpática estampa tornouse familiar nos últimos anos para o tecido asociativo, social e político vasco: un enorme cabalo de cartón-pedra á cabeza dunha marcha de protesta polas rúas dunha cidade calquera de Euskal Herria. É o “cabalo de Troia” dos tratados de comercio e investimento, un cachifallo que entraña unha xestión loxística cando menos complicada, pero que xera un indubidable impacto visual e simbólico, e que se converteu no “amuleto” da campaña vasca contra a arquitectura da impunidade que representa a nova onda de tratados de comercio e investimento.
É a Campaña Euskal Herrian TTIP- CETAri Ez! A continuación debullaremos algúns aspectos fundamentais que caracterizaron a súa andaina, porque as alternativas ao modelo hexemónico non adquiren carta de natureza unicamente ao redor dun horizonte final que queremos alcanzar, senón que se van construíndo desde o primeiro minuto en que cobra vida unha experiencia compartida de mobilización. Este é un resumo da nosa experiencia como achega a este proceso.
Orixe da iniciativa
A Campaña Euskal Herrian TTIPari Ez constitúese, como en tantos outros lugares de Europa, como consecuencia directa do salto á palestra mediática en 2013 da negociación do tratado entre a Unión Europea e Estados Unidos, o TTIP. 2013 é o ano no que se fai pública a súa existencia, pero o certo é que viña bosquexándose desde varios anos atrás. Ao comezar en 2013 as negociacións formais do tratado (a primeira rolda oficial tivo lugar entre o 7 e o 12 de xullo en Washington DC), as autoridades de ambas as partes víronse na obriga de facer pública a existencia dun proceso ata entón desenvolvido na máis absoluta clandestinidade.
Nese momento soan todas as alarmas do movemento social, político e sindical a ambos os dous lados do Atlántico, comezando inmediatamente a darse as primeiras articulacións colectivas. Tamén en Euskal Herria, que xa durante a segunda metade de 2014 acolle unhas primeiras reunións que tratan de facer fronte ao desconcerto xeral respecto destes asuntos, aparentemente afastados, inintelixibles e inaccesibles para o común das mortais.
Orixe da iniciativa
A Campaña Euskal Herrian TTIPari Ez constitúese, como en tantos outros lugares de Europa, como consecuencia directa do salto á palestra mediática en 2013 da negociación do tratado entre a Unión Europea e Estados Unidos, o TTIP. 2013 é o ano no que se fai pública a súa existencia, pero o certo é que viña bosquexándose desde varios anos atrás. Ao comezar en 2013 as negociacións formais do tratado (a primeira rolda oficial tivo lugar entre o 7 e o 12 de xullo en Washington DC), as autoridades de ambas as partes víronse na obrigación de facer pública a existencia dun proceso ata entón desenvolvido na máis absoluta clandestinidade.
Nese momento soan todas as alarmas do movemento social, político e sindical a ambos os dous lados do Atlántico, comezando inmediatamente a darse as primeiras articulacións colectivas. Tamén en Euskal Herria, que xa durante a segunda metade de 2014 acolle unhas primeiras reunións que tratan de facer fronte ao desconcerto xeral respecto destes asuntos, aparentemente afastados, inintelixibles e inaccesibles para o común das mortais.
Por que unha campaña?
Como é natural cada vez que se comeza a articular un novo espazo colectivo de mobilización, un dos primeiros debates que xurdiron foi precisamente o da forma que debía adquirir o espazo. Un debate aparentemente metodolóxico pero con profundas implicacións políticas, na medida en que afectaba a cuestións nucleares: formas e vías de participación, axentes involucrados, e unha determinada perspectiva respecto de como sensibilizar ao conxunto da sociedade vasca. Así, fronte ao clásico modelo de plataforma como mera agregación de suxeitos previamente organizados (as coñecidas “sopas de siglas”), estableceuse como punto de partida a reflexión de que era necesario transcender ese modelo e as súas limitacións inherentes. Xurdiu así a idea de articularse como campaña.
A noción de campaña remítenos a un intento expreso por impulsar dinámicas máis áxiles de participación e, sobre todo, máis amplas, tanto no que respecta á metodoloxía de funcionamento como aos suxeitos. Son dous os eixos fundamentais desta aposta. Por unha banda, a campaña non respondería unicamente as iniciativas que do seu seo xurdisen expresamente, senón que se convertería nunha palestra colectiva que daría soporte tamén ás iniciativas autónomas que, ao redor da cuestión concreta dos tratados, impulsasen os diferentes colectivos, organizacións ou persoas que forman parte da mesma. Polo outro, o espazo estaría aberto non só a organizacións sociais, políticas e sindicais, senón tamén a outro tipo de espazos e, sobre todo, a persoas individuais que desexasen participar na loita contra a nova onda de tratados.
Un espazo máis elástico na súa metodoloxía organizativa, co fin de potenciar dinámicas de maior participación, é dicir, a democratización mesma do espazo de mobilización. Como diciamos ao comezo, as alternativas comézanse a construír e debuxar desde o momento en que se pon a primeira pedra do proceso de mobilización, e non unicamente ao final do mesmo. E na loita contra os tratados, a democratización da vida e a construción de soberanías plenas sobre todos os aspectos da nosa existencia cobran unha relevancia de primeira orde.
Diversidade
A construción de mobilización e alternativas requiren da participación de suxeitos diversos, que respondan ás distintas expresións que adopta o modelo de dominación capitalista imperante. Así, a campaña situouse ante o reto de articular a xestión da pluralidade existente no seu seo, en distintos ámbitos e dimensións.
En canto aos axentes involucrados, é preciso sinalar que estamos ante un dos espazos que maior inclusividade puido concitar no contexto do movemento popular vasco nos últimos tempos. Isto queda de manifesto especialmente no ámbito sindical, pois Euskal Herrian TTIP- CETAri Ez! conta coa participación activa de ELA, LAB, CCOO, CXT, STEILAS e ESK. O mesmo podemos sinalar respecto das organizacións políticas participantes, entre as que se contan EH Bildu, Ahal Dugu-Podemos ou Ezker Anitza. Xunto a elas, participan activamente organizacións sociais referenciales nos seus respectivos ámbitos sectoriais, como REAS-Euskadi, Ekologistak Martxan, Eguzki, Ernai, Feministalde!, Coordinadora de ONGD de Euskadi e Komite Internazionalistak entre outras. Destaca a presenza activa do sector do taxi, que conta no noso territorio cunha serie de axentes moi mobilizados ao redor da loita contra os tratados. O movemento feminista tamén tivo un papel no noso desenvolvemento, e o feito de que a Caravana Feminista da Marcha Mundial das Mulleres (que percorreu Euskal Herria en setembro de 2015) incluíse a loita contra os tratados entre as súas reivindicacións tivo gran importancia á hora de socializar nosas demandas e mobilizacións.
En segundo termo, un dos fitos fundamentais na andaina da campaña nestes catro anos foi o esforzo por ampliar aínda máis este espectro de participación, trabando alianzas con outros espazos e suxeitos de relevancia no escenario vasco. Especialmente destacada foi a decisión de articularse coa Carta de Dereitos Sociais de Euskal Herria, proceso colectivo que aglutina a máis dun centenar de organizacións sociais e sindicais vascas, e que xa desde os seus comezos sinalaba ao TTIP como un obxectivo de mobilización de relevancia. O obxectivo permanente é tratar de ampliar cuantitativa e cualitativamente tanto o grao e profundidade da participación como o volume de mobilización social contra a arquitectura dos tratados.
Terceiro e último, habemos de facer unha mención á xestión da diversidade territorial dentro da campaña, xa que é quizá o ámbito que maiores dificultades suscitou ao longo da nosa traxectoria. A campaña asumiu como ámbito de intervención o territorio de Hegoalde, é dicir, o comprendido polas provincias de Bizkaia, Gipuzkoa, Araba e Nafarroa.
Ao existir dúas instancias ou niveis diferenciados de organización e debate (o articulado a nivel nacional, por unha banda, e o desenvolvido a un nivel máis apegado ao territorio en cada unha das provincias, polo outro), producíronse algúns problemas, como as discrepancias puntuais entre os ámbitos nacional e provincial/local de decisión, a existencia de diferenzas respecto da maior ou menor autonomía entre estes dous niveis ou a dificultade para trasladar dinámicas de mobilización a algún deses territorios en concreto. En calquera caso, trátase de problemas relativamente habituais neste tipo de iniciativas nun país tan plural e diverso como o noso, onde o enraizamento de base das dinámicas de mobilización é tan agudo.
Balance e perspectivas
O balance destes catro anos de andaina da campaña é sen dúbida positivo. Foron varias e diversas as dificultades vividas, non sendo a menor delas a propia natureza destes tratados de comercio e investimento, confusos no seu contido, repletos de tecnicismos expresamente orientados a dificultar a súa comprensión, e que mesmo en ámbitos militantes obsérvanse en ocasións desde unha certa distancia.
Aínda así, conseguiuse estruturar un espazo estable de articulación, composto por axentes de moi diversa procedencia e que representan a sectores estratéxicos de peso no tecido político, social e sindical vasco. Tamén se mantivo un ritmo de mobilización que permitiu responder a todos e cada un dos fitos que se expuxeron na axenda europea contra os tratados en forma de mobilización aterrada no noso territorio, participando tamén directamente en mobilizacións como a desenvolvida en Estrasburgo con motivo da aprobación do CETA polo Parlamento Europeo o 15 de febreiro de 2017. Así mesmo, á marxe das dinámicas xerais, conseguiuse dotar de contido a unha axenda vasca de loita contra os tratados, con iniciativas propias, e desenvolver un traballo de formación a nivel local a través de charlas e talleres bastante extenso.
Cara ao futuro, a campaña atópase nun momento de necesaria reflexión estratéxica. Tras a aprobación e entrada provisional en vigor do CETA, no punto no que parece atoparse a negociación do TTIP e dado o nacemento de toda unha onda de tratados bilaterais que a UE quere pechar cunha gran multitude de suxeitos (Xapón, Mercosur, etc.), enfrontámonos ao reto de reformular o contido, o discurso e as formas de intervención ao redor de dous eixos de reflexión.
En primeiro lugar, sabemos que a loita non afecta unicamente ao TTIP, senón que abarca toda unha serie de tratados de menor proxección mediática. Entre todos conforman unha tupida rede que pon en cuestión soberanía e dereitos. O que comezou como unha loita fronte a un tratado concreto alcanzou unha amplitude que o transcende amplamente, algo que evidenciou claramente a entrada en escena do CETA en 2016 e 2017.
Da mesma maneira, a loita non é só contra os tratados entendidos nun sentido estreito. Os tratados son un mero instrumento do capitalismo que vén, e non ao revés. Son a manifestación, o síntoma, a consecuencia, e non causa orixinaria. É necesario incorporar esta reflexión na nosa orientación estratéxica e inserir as dinámicas da campaña no marco da loita global contra o poder corporativo. É a axenda corporativa para o século XXI a que dá sentido á nova onda de tratados, sen a cal non tería razón de ser.
Dispoñemos dun acumulado de experiencias e aprendizaxes que nos permite enfrontar unha nova etapa de sensibilización e mobilización cunha bagaxe potente e unha maior claridade estratéxica, dar un salto cualitativo en formas de loita e contidos, e continuar aglutinando a cada vez máis sectores contra esta arquitectura dos tratados ao servizo das grandes corporacións transnacionales.
Gorka Martija (@TMcMartiman) é investigador do Observatorio de Multinacionais en América Latina (OMAL) – Paz con Dignidade.
Marije Etxebarria forma parte de Steilas.
Ambos son activistas da campaña TTIP/CETA Ez.
Fonte: Revista Pueblos