Luciana Ghiotto, Patricio López

20-08-18

Actualmente atópase en tratamento parlamentario nos Congresos de Chile e de Arxentina o Tratado de Libre Comercio ( TLC) entre ambos os países. Este TLC foi asinado en xaneiro de 2018, co obxectivo de estender o Acordo de Complementariedade Económica (ACE) N°35 vixente desde 1996.

Este Tratado enmárcase no achegamento dos bloques da Alianza do Pacífico e do Mercosur. Este feito é fundamental para entender a importancia política que reviste este Tratado. No recente Cume da Alianza do Pacífico realizada en Porto Vallarta, México, en xullo, anunciouse un plan de acción para avanzar na converxencia entre ambos os bloques, a cal vén en negociación desde hai polo menos un ano. Nese sentido, o presidente chileno Sebastián Piñera manifestou que se propuxeron xerar unha “gran zona de libre comercio en América Latina” ¹. Este tratado bilateral avanza entón nese obxectivo, xa que para realizar a converxencia necesítase que os países membros asinen entre eles TLC bilaterais, de acordo ás disposicións da Alianza do Pacífico.

O novo ALCA rexional: novos tratados, vellos temas

O TLC Chile-Arxentina foi presentado como un novo “marco regulador” na relación bilateral, inocuo e sen perigos, que simplemente “afonda e estende o marco xurídico bilateral do espazo económico” xa regulado polo ACE N°35. Efectivamente, trátase dun TLC que non modifica a substancia do comercio entre Chile e Arxentina. Entón nace unha primeira pregunta: cal é o sentido deste Tratado de Libre Comercio se non modifica as condicións do comercio entre ambos? Xa o sabemos: os TLC tratan sobre moito máis que aranceis e tarifas. Estamos en realidade falando de tratados que avanzan na desregulamentación e liberalización de amplas actividades económicas que nas últimas décadas estiveron en man dos Estados, especialmente os servizos públicos: provisión de servizos básicos, educación, saúde, sistema de pensións, correo, telecomunicacións, transporte en xeral, etc. Esas actividades pasaron gradualmente a mans privadas sobre a base de que só “Estados modernos”, pequenos, áxiles e eficientes, atraerán os investimentos estranxeiros cara aos nosos territorios.

Entón, do mesmo xeito que o ALCA hai máis de 10 anos, os novos TLC son a ferramenta legal das forzas privadas que empuxan por unha apertura económica indiscriminada nos nosos países. Isto realízase a través dos chamados “temas reguladores” ou “temas asociados ao comercio”, algúns dos cales foron incorporados nos anos noventa como Servizos, Contratación Pública, Telecomunicacións, Investimentos, Propiedade Intelectual e Medidas Sanitarias e Fitosanitarias (e hoxe súmase Comercio Electrónico). Varios destes temas foron incorporados nas axendas de negociación da Organización Mundial do Comercio (OMC) en 1994, a partir da presión das empresas transnacionais máis poderosas dos EEUU (como a industria de Hollywood, as grandes farmacéuticas e as empresas de servizos). Nese mesmo período estes temas foron agregados aos Tratados de Libre Comercio negociados por EEUU como o NAFTA, e posteriormente á proposta do ALCA. Hoxe aparecen novamente en Tratados como o TPP-11.

Este Tratado tamén posúe novos temas que refiren aos procesos reguladores internos dos países para partir do mecanismo de Coherencia Reguladora e as “boas prácticas reguladoras”, que se inseriron dentro dos capítulos de Facilitación do Comercio e Obstáculos Técnicos ao Comercio. A Coherencia Reguladora implica a tendencia á compatibilización e homoxeneización das lexislacións internas dos países así como dos seus procesos reguladores internos ². A través do termo “Transparencia” delimítase un novo mecanismo para a regulametación estatal que implica o diálogo cos “sectores interesados” (stakeholders) fronte a novas regulacións que vaian ser adoptadas dentro da orde legal. Ese proceso de diálogo está enmarcado na noción de “boas prácticas reguladoras” que implica que os Estados faciliten ao máximo a circulación das empresas, liberando aos investidores estranxeiros do “peso” ( burden) da burocracia e dos procesos administrativos. Este mecanismo é hoxe impulsado por foros internacionais como a OCDE e o G20, e foi incorporado no TPP-11 e no freado Tratado Transatlántico ( TTIP). Estes mecanismos veñen directamente a intervir nos mecanismos democráticos de toma de decisións dos Estados .³

A inclusión de todos estes temas foi fortemente criticada pola sociedade civil durante os últimos 25 anos, xustamente porque implica privilexios de propiedade para as empresas transnacionais e os investidores estranxeiros, cuxos dereitos se converten de feito no novo estándar para a lexislación, mentres se socava a posibilidade de aplicación dos dereitos humanos, disposicións que pasan a ser soft law, ou lei branda fronte aos dereitos privados. Mediante este tipo de tratados, as empresas poden demandar aos Estados nos tribunais de arbitraxe internacional (como o CIADI), mentres que os Estados só poden levar a unha empresa por violación de dereitos humanos ou ambientais aos propios tribunais nacionais, ques logo son acusados de parciais e pouco obxectivos. Diversos casos de demandas de empresas contra Estados xeraron grandes debates internacionais, xa que mostran xustamente o desigual entre os dereitos de ambos. 4

¿Temas “modernos” dos TLC o cascas baleiras?

Ademais dos temas dos anos noventa, neste tratado tamén se incorporaron algúns temas máis novos, o cal fai que os TLC máis recentes sexan presentados como “marcos reguladores modernos”. Trátase de capítulos de Xénero e Comercio, Medio e Desenvolvemento con énfase no rol das Micro, Pequenas e Medianas Empresas ( MiPyME).

Pero estes capítulos son soamente cascas baleiras, é dicir que non son operativos, non expoñen obxectivos específicos nin cronogramas de traballo, así como tampouco estipulan obrigación algunha para que vos Estados realicen políticas específicas que vaian de acordo a estes capítulos. Ademais, aclárase nestes capítulos que os Estados non poden facer uso do mecanismo de Solución de Controversias do propio Tratado (Capítulo 18) para expor que os obxectivos destes capítulos non están a ser observados ou cumpridos, ou que ou outro Estado está a violar ou acceso ás disposicións dalgún destes capítulos. Isto mostra que se trata de capítulos que tentan encher temas vacantes nos TLC, pero que non teñen unha operatividade real.

Por exemplo, ou Capítulo de MiPyME só establece unha cantidade de enunciados que fai ao recoñecemento dás Partes de que as MiPyMES incorpórense ao comercio bilateral. Para facer un seguimento, establece un Comité MiPyME, que é ou único obxectivo específico exposto polo Capítulo. Con todo, fronte a calquera desavinza entre as Partes, faise fincapé en que ambos os farán vos esforzos mediante ou diálogo, cooperación e consultas para resolver a situación problemática.

O mesmo sucede cos capítulos Laboral, de Medio Ambiente e de Xénero: a modalidade en que se redactan as cláusulas é a partir do “recoñecemento” que fan as Partes da importancia da defensa dos dereitos laborais e ambientais, pero non expoñen a posibilidade de que un Estado actúe sobre o outro fronte á violación de tales dereitos. Nese sentido, todo queda no plano da boa vontade.

No caso específico do capítulo sobre Xénero e Comercio (capítulo 15), este TLC expón que o obxectivo é lograr a “participación máis equitativa de homes e mulleres nos negocios, a industria e o mundo do traballo”. O eixo está posto sobre o “ empoderamento económico das mulleres”, pero non di nada dos impactos que a liberalización comercial ten en todos os ámbitos da vida das mulleres 5.

Diferentes reportaxes e investigacions6 xa mostraron que en lugar de romper as desigualdades estruturais de xénero, a liberalización comercial recente reforzou esas desigualdades ao dar un poder crecente ás empresas multinacionais que son dirixidas por homes7. Estes Tratados son xeralmente asinados sen analizar como afectarán de forma diferenciada a mulleres e homes.

Ademais, o TLC propón o aumento das taxas de participación das mulleres na economía xa que iso contribuiría a un desenvolvemento económico sustentable ( Art 15.1.3). Ese punto de partida é discutible, xa que existe evidencia que demostra que o comercio non sempre redunda en mellores condicións de vida. O comercio -nalgunhas ocasións- provoca o aumento da taxa de actividade, pero os postos de traballo que se xeran son de baixa calidade, baixos salarios e en condicións precarias. Un caso testemuña disto é a proliferación de maquilas en México a partir da firma do NAFTA, onde se emprega na súa maioría a mulleres pobres, migrantes, con moi baixos salarios e xornadas de traballo que superan as 12 horas, deixándoas nun forte estado de vulnerabilidade laboral e social.

Outro TLC sen debate ni estudios de impacto

Por último, vemos que se segue a repetir o modus operandi de todos os TLC da rexión: un novo proceso de ratificación ás costas da cidadanía e sen estudos de impacto que acrediten a necesidade deste Tratado.

Dous feitos marcan o modo en que se está dando o tratamento en ambos os Congresos. Por unha banda, o Senado arxentino, onde recentemente entrou o TLC para a súa ratificación, só enviou o tratado a unha comisión, a de Relacións Exteriores, onde en representación da “sociedade civil” só foron convidados a Cámara Arxentina de Comercio e Servizos, a Cámara Arxentina de Biocombustible, a Cámara de Exportadores e a Unión de Industriais da Arxentina ( UIA). Quedaron fóra de este “debate” representantes dos sectores afectados polos capítulos reguladores do Tratado, que como dixemos son o seu forte: representantes de organizacións da saúde, da educación, de mulleres; organizacións sindicais; organizacións de Pemes, do campo; etc.

Por outra banda, no Congreso chileno, a bancada de deputados de Revolución Democrática, parte da Fronte Ampla, presentou un proxecto de Resolución que foi aprobado por ampla maioría o día 2 de agosto⁸ , onde se “solicita ao Ministerio de Relacións Exteriores unha avaliación dos tratados de libre comercio existentes e un maior estándar de avaliación para os acordos de futuros tratados deste tipo e as súas modificacións”. Este pedido dos deputados, sen precedentes en Chile e poderiamos aseverar en toda a rexión, realízase no país que asinou a maior cantidade de tratados a nivel global, polo cal sinala a existencia dun malestar en certos sectores políticos e sociais sobre os efectos que estes TLC tiveron sobre o país desde a súa entrada en vixencia.

Estes feitos sinálannos dous elementos crave: 1) a falta de transparencia na discusión dun TLC ⁹ que, como sinalamos, ten impactos directos sobre a capacidade de regulación dos Estados nunha gran cantidade de materias; 2) o reclamo crecente acerca da necesidade de que non se adopten estes TLC sen os estudos de impacto previos pertinentes que mostren os efectos sobre un amplo abanico de sectores sociais e económicos10, así como sen consulta previa e de carácter vinculante ás comunidades afectadas.

Nun contexto de forte incerteza global, a estratexia de firma de TLC debería polo menos ser posta en cuestión, e debaterse de novo á luz de evidencias empíricas tras 25 anos de TLC a nivel global, e con claros impactos nos países latinoamericanos. En definitiva, non se pode seguir asinando tratados que privilexian os dereitos das corporacións por sobre os dereitos sociais.

– Luciana Ghiotto é investigadora de CONICET-Arxentina con sede na Universidade Nacional de San Martín ( UNSAM). Membro de ATTAC Arxentina e da Asemblea “Arxentina mellor sen TLC”. Colaboradora de Transnational Institute ( TNI).

– Patricio López é xornalista chileno, participou na Plataforma Chile Mellor sen TLC. É director de Radio Universidade de Chile.

NOTAS

Fonte: ALAINET